Marek Nienałtowski
Podstawy
opisu herbów
| |
Marek Nienałtowski |
| Podstawową częścią herbu jest godło. Wywodzi się ono z dawnych znaków własnościowych, pieczęci, monogramów. Są to najczęściej przedstawienia broni (np. miecz, strzała), zwierząt i ptaków (lew, koń, jeleń, orzeł, sokół. sowa), sprzętów gospodarskich (podkowa, grabie, sierp), roślin (róża, dąb), ciał niebieskich (księżyc, gwiazdy), elementów architektury (bramy, mury), krzyże w różnych odmianach (kawalerski, grecki, łaciński) oraz powszechniejsze na zachodzie Europy figury heraldyczne: pasy, słupy, skosy, krokwie, kliny i inne. Ale też części ciała (nogi, ręce, głowy), monogramy i wiele innych wyobrażeń i przedmiotów. Godła winny rysowane wg heraldycznej stylizacji tj. w uproszczonej postaci, z pominięciem szczegółów, bez perspektywy i modelowania. Rysunek godła musi być prosty, wyraźny i czytelny, nawet z większej odległości. W herbie Oleśnicy godłem jest orzeł św. Jana Ewangelisty (biały z głową w złotym nimbie) - Orzeł w symbolice chrześcijańskiej był zawsze atrybutem św. Jana Ewangelisty, gdyż orzeł wznosi się najwyżej, jest więc tak jak św. Jan Ewangelista najbliższy Bogu. Wymaganiu uproszczenia i stylizowania nie odpowiada rysunek orła na oficjalnym herbie - jest bowiem zbyt rozbudowany. Bardziej odpowiedni heraldycznie (także historycznie) jest rysunek orła wcześniej używany i zalecony do używania w herbie Oleśnicy przez Komisję Heraldyczną. Rada Miasta nie zechciała tego zalecenia uwzględnić. |
|
W heraldyce wybrano nie tylko barwy, ale i ustalono zasady ich łączenia, tak, aby nie mogły się wzajemnie neutralizować. Jedną z zasad klasycznej heraldyki jest zasada oszczędności barw oraz tzw. reguła alternacji, zabraniająca kładzenia metalu na metal i koloru na kolorze. Wyjątek zrobiono dla czerni, uważanej za symbol stali i którą można łączyć zarówno z metalami jak i kolorami (czerń jest też brakiem koloru - "światła"). Zwracano szczególną uwagę, żeby nie łączyć błękitu z zielenią i złota ze srebrem (jak to zrobiono w koronie herbu Oleśnicy!), ponieważ kolory te zlewają się i są nieczytelne z większej odległości. Dla oddania barw w drukach i rysunkach czarno-białych stosuje się umowny, graficzny system - szrafury. Wtedy w starszych publikacjach czerwień w herbie jest przedstawiona w postaci pionowych pasów. Złoto w postaci kropek, a srebro - w postaci koloru białego (papieru). Niekiedy na czarno-białych rysunkach herbów nanoszono pierwszą literę nazwy koloru.
Herbem nazywamy wizerunek składający się z dwóch odpowiednio barwionych elementów: tarczy i zawartego w jej polu znaku zwanego godłem. Czyli herbem Oleśnicy jest orzeł świętego Jana Ewangelisty w tarczy na czerwonym tle. Kształt tarczy zależy od okresu historycznego. Gdy tarcza pełniła swą obronną rolę, herb był na niej namalowany. Później stała się umownym tłem godła - tarczę przypominającym. W herbie Oleśnicy kształt tarczy był gotycki (XIII-XIV w.), potem renesansowy (XVI w.) i w końcu zastosowano kartusz. Nie kształt tarczy jest bowiem istotny dla przedstawienia herbu, lecz jej barwa i pionowe, poziome czy ukośne podziały. W Oleśnicy (na zamku, kościele zamkowym, ratuszu) występuje wiele herbów z tarczą dzieloną. Przedstawiają one herby ziemskie i genealogiczne. Tarcza dzielona powstać może wskutek łączenia różnych herbów. Stosowane niekiedy przez rody arystokratyczne herby złożone są przedstawieniem genealogii konkretnej osoby. Poszczególne pola przedstawiają herby przodków - tylko tarcza sercowa, a przy jej braku górne prawe pole stanowi herb rodowy. Trzeba jednakże pamiętać, że heraldyczne strony tarczy odczytuje się z pozycji trzymającego ją, a więc strona prawa jest tam, gdzie stojący przed nami przodem do nas rycerz ma prawą rękę.
Na tarczy oparty jest hełm w koronie. Kształt hełmu jest w zasadzie dowolny, byle był średniowieczny. Korona jest najczęściej typu szlacheckiego, tzn. złota, z trzema fleuronami (kwiatonami - liśćmi winogron) i dwiema perłami (gałkami). Na otoku korony znajduje się 9 lub 5 kamieni. W herbie Oleśnicy występuje korona szlachecka (została niestety "uszkodzona" podczas prób jej komputerowej wektoryzacji. Z korony złotej wyodrębniono otok srebrny. Opisano ją jako zółto-białą! Zniknęły kamienie i pojawiły się dwa "nity?".). W herbach na zamku oleśnickim i w kościele zamkowym często występuje korona rangowa - mitra książęca np. w herbach Wirtembergów i Brunszwików. Nie są spotykane korony rangowe: baronowskie z siedmioma i hrabiowskie z dziewięcioma perłami. Niekiedy na herbie żony księcia wirtembersko-oleśnickiego Erdmanna pojawia się korona hrabiowska. Na hełmie, najczęściej w koronie, umieszczony jest klejnot. To ta część hełmu, widoczna z daleka, mocno podwyższająca postać rycerza, a także identyfikująca go mimo przyłbicy. Klejnot także winien być uproszczony, dobrze widoczny, bez prespektywy, nie modelowany. Klejnot często powtarzał godło z tarczy, umieszczone niekiedy między rogami lub skrzydłami, lub z dodanymi pawimi piórami W herbie Oleśnicy (który jest wzorowany na herbie szlacheckim) klejnotem jest księżycowy (czyli srebrny) sierp z krzyżem i trzema czerwonymi strzelistymi wieżami z blankami (w opisie herbu Olesnicy podano kolor sierpa księżycowego jako biały, a wieże jako bordowo-czarne!). Klejnot ten nawiązuje do Piastów śląskich i piastowskiego pochodzenia miasta oraz księstwa oleśnickiego. W herbie książąt oleśnickich, w klejnocie, znajduje się pół orła i pawie pióra. W wielu herbach klejnotem jest pęk pawich piór (w herbie księstwa ziębickiego - dwa pęki, nie zawsze widoczne), skrzydła orła (Podiebradowie, hrabstwo kłodzkie), róg bawoli (Wirtembergowie), pióra strusie w określonej ilości (przeważnie trzy albo pięć), najczęściej srebrne (białe). Niektóre herby nie posiadają klejnotów, koron lub hełmów (herb Hohenzollernów występujący w kościele zamkowym). W herbach dwu i wielo klejnotowych - korona i klejnot zwrócone są przodem do patrzącego, mają być dobrze widoczne, bez perpsektywy i modelowowania. Ozdobnym, nie obowiązkowym
elementem herbu są labry, czyli rozbudowana do bogatego, symetrycznego
ornamentu udrapowana chusta położona na hełmie (lub pod hełmem - na głowie). Służyła
ona pierwotnie do osłony hełmu (głowy) przed słońcem, szczególnie skutecznie
po zmoczeniu. Do ozdób herbu zaliczają się także trzymacze - ludzkie, alegoryczne lub zwierzęce postacie trzymające tarczę. Są nimi np. anioły trzymające tarczę Wirtembergów (na dziedzińcu zamku), lwy podtrzymujące herby (na bramie zamku oleśnickiego), gryfy podtrzymujące herby (w korytarzu Ratusza oleśnickiego). Putta - potrzymujące herby na sarkofagach dziecięcych. Trzymacze za wyjątkiem aniołów (które unoszą się w powietrzu) stoją na postumentach. Głowa Anioła nad tarczą to także trzymacz. Do ozdób można zaliczyć także dewizy (motta) na szarfach umieszczanych najczęściej pod herbem (np. w herbie księcia Erdmanna Wirtemberskiego na pomniku Złotych Godów). Często herby książąt były przedstawiane na tle płaszcza podbitego gronostajem i zwieńczonego mitrą książęcą. Miał go już nie istniejący herb pierwszego z Brunszwików na dziedzińcu zamku oleśnickiego i K. Ch. Erdmanna Wirtemberga na pomniku Złotych godów. Niektóre herby posiadają
odznakę orderu. Posiadał ją m.in. herb księcia K.Ch. Erdmanna Wirtemberga
na pomniku Złotych Godów. Herb powinien mieć również wartości artystyczne, należy zatem zwrócić uwagę na jego kompozycję, stylizację figur i właściwe rozłożenie akcentów barwnych. Rysunek herbu jest poparty opisem. Przy czym rysunek jest pochodną opisu. Opis herbu nazywa się blazonowaniem. Jest to rodzaj zwięzłego i przejrzystystego opisu herbu. Na jego podstawie można narysować herb. W uchwałach zatwierdzających herb, opis znajduje się w części głównej, zaś rysunek w załączniku. Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów |
